 |
| Άποψη του ναού από την νοτιοδυτική γωνία. |
Έχω και
παλαιότερα αναφερθεί στον ναό των Αγίων Αναργύρων του Αντρωνίου Ηλείας, ο οποίος είναι γνωστός κυρίως για την σπάνια απεικόνιση του Αγίου Χριστοφόρου ως κυνοπροσώπου. Ωστόσο, ο ναός παρουσιάζει ενδιαφέρον γενικότερα ως μνημείο λόγω της τέχνης που διασώζει.
Το μνημείο δεν έχει μελετηθεί επισήμως από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία, η οποία έχει αποφανθεί μόνο για τον εκτιμώμενο χρόνο οικοδόμησης και αγιογράφησής του στο κείμενο του αρχαιολογικού χαρακτηρισμού. Σύμφωνα, λοιπόν, με την υπουργική απόφαση ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ31/48942/1712/6-12-1999, η οποία δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 2253/Β/31-12-1999, ο ναός οικοδομήθηκε κατά την περίοδο της όψιμης Τουρκοκρατίας (δηλαδή μετά το 1715) ως θολοσκέπαστος και διακοσμήθηκε με αγιογραφίες κατά τον ίδιο αιώνα. Το κείμενο του αρχαιολογικού χαρακτηρισμού έχει ως εξής:
Κηρύσσουμε τον Ι. Ναό Αγίων Αναργύρων στην κοινότητα Αντρώνι, δήμου Λασιώνος, νομού Ηλείας, ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Ο ναός ανήκει στην περίοδο της όψιμης τουρκοκρατίας. Αρχικά ήταν θολοσκεπής, ενώ σήμερα διασώζεται ως μονόχωρος, ξυλόστεγος, που καταλήγει ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα.
Στον νότιο και τον ανατολικό τοίχο του διατηρούνται τοιχογραφίες, όπως και στο κτιστό του τέμπλο, οι οποίες χρονολογούνται στον 18ο αι.
Πρέπει, βέβαια, να σημειώσουμε ότι κατά την απογραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας στην Πελοπόννησο από τους Βενετούς κατά το έτος 1700, καταγράφεται στο Αντρώνι ένας μόνο ναός, τιμώμενος επ' ονόματι των Αγίων Αναργύρων (βλ. Π. Θ. Παπαθεοδώρου, "Η περιουσία ναών και μονών της ορεινής Ηλείας στα 1700",
Ηλειακή Πρωτοχρονιά 9, σσ. 280-287). Αν πρόκειται για τον ίδιο ναό, αυτό σημαίνει ότι οι Άγιοι Ανάργυροι χτίστηκαν πιθανώς τον 17ο και όχι τον 18ο αιώνα.
 |
| Το αγιογραφημένο τέμπλο του ναού και τμήμα του νότιου τοίχου. |
 |
| Τμήμα του νότιου τοίχου με τοιχογραφίες. |
|
|
Η αγιογραφημένη κόγχη του ιερού.
|
|
|
Λεπτομέρεια από την κόγχη του ιερού με την Πλατυτέρα.
|
 |
Λεπτομέρεια από την κόγχη του ιερού με τις παραστάσεις
της Θείας Μεταλήψεως και της Θείας Μεταδόσεως.
Στο κάτω μέρος διακρίνεται η παράσταση
των συλλειτουργούντων ιεραρχών. |
|
|
Δυσανάγνωστη επιγραφή πάνω από την Ωραία Πύλη.
Πιθανώς δίνει πληροφορίες
για τον χρόνο αγιογράφησης του ναού
και την ταυτότητα του καλλιτέχνη.
|
Όπως τονίζει και η αρχαιολογική υπηρεσία, ο ναός ήταν αρχικά θολοσκέπαστος. Η μορφή του τροποποιήθηκε ατέχνως κατά την δεκαετία του 1960, πιθανώς επειδή είχε υποστεί ζημιές, οπότε και μετατράπηκε στην μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική που βλέπουμε σήμερα. Η αρχική θολοσκέπαστη μορφή του, πάντως, πιθανώς το συνδέει με τα επίσης θολοσκέπαστα καθολικά των μονών Χρυσοπηγής και Κάτω Δίβρης. Η μεν μονή Χρυσοπηγής έχει οικοδομηθεί το 1667, η δε Κάτω Μονή το 1746. Είναι, επομένως, πιθανό ο ναός των Αγίων Αναργύρων να χτίστηκε με πρότυπο την Μονή Χρυσοπηγής κατά τα τέλη του 17ου αιώνα ως ενοριακός ναός του Αντρωνίου.
Παρότι εξωτερικά ο ναός δεν προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση ως κτίσμα, λόγω των εκτεταμένων επεμβάσεων, εσωτερικά εντυπωσιάζει λόγω των λαϊκότροπων αγιογραφιών του, οι οποίες εντοπίζονται στο κτιστό τέμπλο, στον χώρο του ιερού και στον νότιο τοίχο. Πρέπει να φανταστούμε ότι και οι υπόλοιπες επιφάνειες του εσωτερικού έφεραν τοιχογραφικό διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε με την πάροδο του χρόνο, όπως άλλωστε και μεγάλο μέρος των εναπομεινάντων αγιογραφιών. Έχει προταθεί (Αρχιμανδρίτης Φιλ. Σπανόπουλος, "Ο Άγιος Χριστόφορος ο κυνοκέφαλος ως απαντάται στην Ηλεία", Ηλειακή Πρωτοχρονιά 12, σσ. 268-282) η σύνδεση των αγιογραφιών των Αγίων Αναργύρων με τον αγιογραφικό διάκοσμο της Κάτω Μονής Δίβρης, ο οποίος προήλθε από τον χρωστήρα του ζωγράφου Αντωνίου από τα Νεζερά, εκπροσώπου μιας καλλιτεχνικής παράδοσης που άνθισε κατά τον 18ο αιώνα με έδρα τα Νεζεροχώρια της περιοχής των Καλαβρύτων και η οποία χαρακτηρίζεται ως έντονα λαϊκά στοιχεία. Πράγματι, η επιλογή και η διαρρύθμιση των θεμάτων, καθώς και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των αγιογραφιών στους δύο ναούς (Αγίων Αναργύρων και Κάτω Μονής Δίβρης) παρουσιάζει έντονες ομοιότητες. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι και στους δύο ναούς απαντά απεικόνιση του Αγίου Χριστοφόρου ως κυνοπροσώπου.
 |
Τμήμα του νότιου τοίχου με την κυνόμορφη απεικόνιση
του Αγίου Χριστοφόρου. |
 |
Λεπτομέρεια της παραπάνω φωτογραφίας
με τον Άγιο Χριστόφορο. |
 |
Η απεικόνιση του Αγίου Χριστοφόρου
από το καθολικό της Κάτω Μονής Δίβρης. |
Ορισμένες παρατηρήσεις περί του Αγίου Χριστοφόρου ως κυνοκεφάλου.
Λόγω ακριβώς της έλλειψης επιστημονικής μελέτης του μνημείου διάφορες ερμηνείες περί της απεικόνισης του Αγίου Χριστοφόρου ως κυνοκεφάλου έχουν διαδοθεί, οι οποίες δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την ψύχραιμη και σοβαρή μελέτη του μνημείου. Τις απόψεις αυτές προσπάθησε να ανασκευάσει με την μελέτη του "Ο Άγιος Χριστόφορος ο κυνοκέφαλος ως απαντάται στην Ηλεία" στον 12ο τόμο της Ηλειακής Πρωτοχρονιάς (σσ. 268-282) ο Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτης π. Φιλάρετος Σπανόπουλος.
 |
Λεπτομέρεια από την μορφή του Αγίου Θεοδοσίου,
επιγραφόμενοι ως "Κυνοβιάρχης". |
Ο πλέον αβάσιμος ισχυρισμός συσχετίζει την κυνοπρόσωπη απεικόνιση του Αγίου Χριστοφόρου με την ανορθόγραφη επιγραφή στην απεικόνιση του Αγίου Θεοδοσίου του "Κυνοβιάρχου". Σύμφωνα με τον ισχυρισμό αυτό και με βάση τοπικό θρύλο του Αντρωνίου, στην περιοχή του ναού βρισκόταν άλλοτε ένα "κυνόβιο", δηλαδή χώρος εκτροφής κυνηγετικών σκύλων. Όμως, ούτε η λέξη "κυνόβιο" υπήρξε ποτέ στην ελληνική γλώσσα, ούτε είναι γνωστή ανά την Ορθοδοξία περίπτωση μοναστηριού που εκτρέφει σκύλους. Κάτι τέτοιο περισσότερο ως αστείο μπορεί να εκληφθεί, αφού δεν μπορούμε να φανταστούμε ούτε μοναχούς να εκτρέφουν σκύλους ή να κυνηγούν με την συνοδεία τους, ούτε κάποιον άλλον τρόπο με τον οποίο οι σκύλοι μπορούν να εξασφαλίσουν τροφή σε μοναχούς (ίσως μόνο σε μοναστήρια στην Κίνα...). Άλλωστε, ο Άγιος Θεοδόσιος ο Κοινοβάρχης (423-529 μ. Χ.) είναι ένας από τους μεγάλους Αγίου της Ορθοδξίας και ένας από τους ιδρυτές του μοναχισμού, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 11 Ιανουαρίου κάθε έτους. Η δε σύγχυση στην χρήση του -οι- και του -υ- είναι γνωστή στην επιστήμη της ιστορικής γλωσσολογίας ως φαινόμενο που απαντά ήδη πριν τον 10ο αι. Η προφορική παράδοση, λοιπόν, μπορεί ορισμένες φορές να βοηθήσει την επιστημονική έρευνα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται απλώς για ιστορίες και θρύλους, που υπόκεινται στην διαδικασία της διάνθισης με φανταστικές λεπτομέρειες.
 |
| Σπαράγματα τοιχογραφιών από τον χώρο του ιερού. |
 |
| Σπαράγματα τοιχογραφιών. |
Χρήσιμοι σύνδεσμοι:
Διαδικτυακό άρθρο του κ. Κων. Παπαντωνοπούλου με τίτλο "Σκυλοκέφαλος και Κυνοβιάρχης Άγιος στο Αντρώνι". http://www.antroni.gr/index.php/o-topos-mas/aksiotheata/arxaiologikoi-xoroi/2008-09-23-16-57-24
Φωτογραφίες από το Αντρώνι, μεταξύ των οποίων και από το εσωτερικό του ναού των Αγίων Αναργύρων. http://ligakaikala.blogspot.gr/2009/02/blog-post_15.html
Η διδακτορική διατριβή της κ. Μαριάννας Οικονόμου με τίτλο Οι ζωγράφοι από τα Νεζερά Αχαΐας. Συμβολή στην μελέτης της θρησκευτικής ζωγραφικής του 18ου αι. στην Πελοπόννησο. http://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/25351
