Το χωνευτήρι

Ορισμένα σημεία του ορθόδοξου ναού είναι ελάχιστα ή και καθόλου γνωστά στους περισσότερους, είτε γιατί βρίσκονται σε σημεία του που η πρόσβαση είναι περιορισμένη, είτε γιατί χρησιμοποιούνται σπανιότερα, καθώς προορίζονται για συγκεκριμένες τελετές. 

Σε αυτά ανήκει και το χωνευτήρι, κοινό χαρακτηριστικό των παλαιότερων ναών και πιο σπάνιο στους νεότερους. Πρόκειται για ένα αβαθές σχετικά όρυγμα στο δάπεδο του ναού, τέτοιο ώστε να έχει ως πάτο το χώμα (προκειμένου να μπορεί να απορροφήσει τα νερά), συνηθέστερα στην βορειοδυτική ή νοτιοδυτική γωνία του ναού, στο οποίο απορρίπτονται τα ύδατα  μετά την ολοκλήρωση του βαπτίσματος. Εκεί καταλήγουν, επίσης, τα υπόλοιπα του αγιασμού που απομένει στην κολυμβήθρα κατά την εορτή των Φώτων ή εκείνου που οι πιστοί, έχοντας φυλάξει όλο το χρόνο στο σπίτι τους, επιστρέφουν στον ναό για να παραλάβουν τον νέο. Τέλος, στην εξαιρετικά σπάνια περίπτωση που συμβεί κάποιο ατύχημα με την Θεία Κοινωνία κατά την μετάληψη των πιστών, το παραμικρό ίχνος συλλέγεται και ρίχνεται στο χωνευτήρι.

Η λογική του συγκεκριμένου χώρου έγκειται στην ιδέα ότι τα υλικά που εμπλέκονται στα Ιερά Μυστήρια δεν μπορούν να απορριφθούν σε σημείο που πατούν άνθρωποι (το πάτημα ιερών αντικειμένων θεωρείται βεβήλωση) ή προσεγγίζουν ακάθαρτα ζώα. Με την απόρριψη στο χωνευτήρι εξασφαλίζεται ότι τα υπόλοιπα των Μυστηρίων θα προστατευτούν από την βεβήλωση, αφού στον χώρο αυτό σπάνια προσεγγίζει άνθρωπος και σίγουρα δεν πατάει κανείς.

Παλαιός Άγιος Βασίλειος Χελιδονίου Ηλείας (μισοκατεστραμμένος σήμερα),
χωνευτήρι στην βορειοδυτική γωνία. Ναός πιθανώς 19ου αιώνα (ίσως παλαιότερος).

Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Ηράκλειας, 19ου αιώνα.
Χωνευτήρι στην νοτιοδυτική γωνία. Στο δεξιό μέρος της εικόνας
λεκάνη απορροής με κλίση, στο αριστερό το αβαθές όρυγμα (περ. 0,5 μέτρα)